ΝΕΡΟ: Ο επόμενος εφιάλτης

Του Γιάννη Α. Μυλόπουλου www.mylopoulos.gr mylop@civil.auth.gr
http://www.tanea.gr//Article.aspx?d=20070808&nid=5472157&sn=ΕΛΛΑΔΑ&spid=876

Tην ώρα που εμείς... καιγόμαστε, η Βρετανία και το Μπανγκλαντές πνίγονται, ενώ η γειτονική Τουρκία διψά. Ακραία καιρικά φαινόμενα βρίσκονται σε πλήρη εξέλιξη παντού, καθώς η κλιματική αλλαγή ξεδιπλώνεται κι αποκαλύπτει το αληθινό της πρόσωπο. Το φετινό καλοκαίρι επεφύλασσε ταυτόχρονα όλες τις εκδοχές των φυσικών κινδύνων που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή. Ο πλανήτης αντιδρά με τον δικό του τρόπο στις πιέσεις που οδήγησαν στην υπέρβαση των ορίων της αντοχής του.

Η διαρκής αύξηση των εκπομπών των αερίων της καύσης, η οποία συνδέεται άμεσα με την αναπτυξιακή δραστηριότητα του πλούσιου βορρά ιδίως στους τομείς της βιομηχανίας, της παραγωγής ενέργειας και των μεταφορών, εγκλώβισε μεγάλα ποσά θερμότητας στην ατμόσφαιρα, προκαλώντας τη σταδιακή αύξηση της θερμοκρασίας της γης. Το φαινόμενο του θερμοκηπίου έφερε την υπερθέρμανση κι αυτή με τη σειρά της οδήγησε το κλίμα σε απορρύθμιση. Στο εξής, τα διαστήματα έντονης ξηρασίας και παρατεταμένου καύσωνα αναμένεται να εναλλάσσονται συχνότερα με υγρές περιόδους που θα χαρακτηρίζονται από ισχυρές καταιγίδες. Προκαλώντας αλλού πυρκαγιές στα δάση, αλλού φαινόμενα λειψυδρίας κι αλλού καταστροφές λόγω πλημμύρας.

Είναι σαφές ότι σε συνθήκες κλιματικής αλλαγής, οτιδήποτε σχετίζεται με το νερό θα γνωρίσει στο μέλλον μεγάλες αλλαγές. Αλλού το μέσο ύψος της βροχής θα αυξηθεί σημαντικά, όπως αναμένεται να συμβεί στην Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη, αλλού, όπως στις χώρες του Τρίτου Κόσμου, η ανομβρία θα ενταθεί, ενώ τέλος αλλού, όπως στη δική μας περιοχή της Μεσογείου, θα αλλάξει η κατανομή των βροχοπτώσεων στον χρόνο, καθώς θα έχουμε συχνότερη εμφάνιση ακραίων φαινομένων, με τη μορφή της εναλλαγής ξηρών και υγρών περιόδων. Γεγονός που για τη χώρα μας σημαίνει ότι στο εξής, ακόμη κι αν δεχόμαστε συνολικά, σε ετήσια βάση, τα ίδια ύψη βροχής σε σχέση με το παρελθόν, η κατανομή του νερού θα είναι τέτοια ώστε να μην ευνοεί όπως παλιά τον εμπλουτισμό των φυσικών δεξαμενών του νερού. Το έδαφος, ως γνωστόν, δεν προλαβαίνει να διηθήσει το νερό όταν αυτό έρχεται σε μεγάλες ποσότητες και για σύντομα χρονικά διαστήματα, με αποτέλεσμα το μεγαλύτερο μέρος του νερού των βροχοπτώσεων μεγάλης έντασης να απορρέει αναξιοποίητο. Με άλλα λόγια, στην περιοχή μας, ακόμη κι αν δεν πληγούμε από ανομβρία, ακόμη δηλαδή κι αν δεν μεταβληθεί σημαντικά το συνολικό ετήσιο ύψος των κατακρημνισμάτων, γεγονός που κι αυτό τελεί υπό αμφισβήτηση, εκείνο που πάντως είναι βέβαιο, είναι ότι θα περιοριστεί σημαντικά η ικανότητα των φυσικών δεξαμενών του νερού να εμπλουτίζονται και να ανανεώνουν τα αποθέματά τους.

Oι φυσικοί κίνδυνοι της λειψυδρίας και της πλημμύρας όμως αναμένεται να ενισχυθούν ακόμη περισσότερο και ως αποτέλεσμα μιας σειράς παράπλευρων απωλειών των ακραίων φαινομένων που φέρνει η κλιματική αλλαγή. Οι αναμενόμενες δασικές πυρκαγιές και τα συχνότερα φαινόμενα πλημμυρικών απορροών, σε συνδυασμό με την προχωρημένη αστικοποίηση της υπαίθρου, θα προκαλούν στο εξής εντονότερη διάβρωση των εδαφών, ενισχύοντας την επέκταση του κινδύνου της ερημοποίησης. Γεγονός που θα αποδυναμώσει ακόμη περισσότερο την ικανότητα των εδαφών να συγκρατούν το νερό της βροχής και του χιονιού. Η μείωση όμως της ικανότητας εμπλουτισμού των επιφανειακών και υπόγειων φυσικών δεξαμενών του νερού, σε μια χώρα που ήδη από καιρό υφίσταται τις συνέπειες της εξάντλησης και της ποιοτικής υποβάθμισης των υδατικών της αποθεμάτων, θα έχει ολέθρια αποτελέσματα.

Είναι κοινό μυστικό ότι η Ελλάδα, ανεξάρτητα από την κλιματική αλλαγή, εδώ και χρόνια αντιμετωπίζει πρόβλημα νερού δυσανάλογο με τη φυσική προσφορά που παραδοσιακά δέχεται στο πλαίσιο του ετήσιου υδρολογικού κύκλου. Τα υδατικά ισοζύγια στις υδρολογικές λεκάνες της χώρας έχουν από καιρό διαταραχθεί, με αποτέλεσμα, εκτός των ανανεώσιμων, να καταναλώνεται κάθε χρόνο κι ένα μεγάλο μέρος των μόνιμων υδατικών αποθεμάτων. Με άλλα λόγια, ένα μεγάλο μέρος του νερού που καταναλώνεται κάθε χρόνο δεν αναπληρώνεται ποτέ.

Κύρια αιτία η αυξημένη ζήτηση του νερού πρώτα στις αγροτικές και μετά και στις υπόλοιπες αστικές, βιομηχανικές, τουριστικές και ενεργειακές αναπτυξιακές δραστηριότητες, οι οποίες δεν σχεδιάστηκαν ποτέ στη χώρα μας σύμφωνα με τις φυσικές δυνατότητες των υδατικών της συστημάτων. Η επί χρόνια συντήρηση μιας οικονομικής ανάπτυξης που δεν σεβάστηκε τη φέρουσα ικανότητα της ελληνικής γης, έχει ως αποτέλεσμα αυτό που σήμερα εμφανίζεται εκτεταμένα ως εξάντληση των πηγών του νερού, ως ταπείνωση της στάθμης των υπόγειων υδροφορέων, ως μείωση της παροχής των ποταμών, ως εξαφάνιση λιμνών και υγροτόπων ή ως υφαλμύρωση των παράκτιων υδατικών συστημάτων.

O επόμενος εφιάλτης μετά τις φετινές πυρκαγιές θα είναι λοιπόν το νερό. Με την εμφάνιση των πρώτων βροχών του φθινοπώρου, οι πλημμύρες θα απειλήσουν με καταστροφές τις κατάντη των καμένων περιοχές. Όσο για τη λειψυδρία, στο εξής θα εγκατασταθεί μόνιμα στη χώρα μας, καθώς η μείωση της ικανότητας κάλυψης των αναγκών σε νερό δεν θα οφείλεται όπως στο παρελθόν στην περιστασιακή εμφάνιση περιόδων ανομβρίας, αλλά στη συστηματική εξάντληση του φυσικού πλούτου της χώρας, των μόνιμων δηλαδή υδατικών αποθεμάτων.

Μας περιμένουν δύσκολες μέρες. Αν δεν παραδεχτούμε την «άβολη αλήθεια» της κλιματικής αλλαγής και δεν αντιδράσουμε άμεσα, εξακολουθώντας να ζούμε με τα βολικά ψέματα που μας οδήγησαν μέχρι εδώ, δυστυχώς το μέλλον θα είναι εφιάλτης. Αν δεν συνειδητοποιήσουμε εγκαίρως την κρισιμότητα της κατάστασης και δεν αντιδράσουμε πολιτικά, ώστε να προσαρμοστούμε στα δεδομένα της νέας εποχής της κλιματικής αλλαγής, υιοθετώντας και εφαρμόζοντας μια ολοκληρωμένη πολιτική για τη διαχείριση του νερού, ενταγμένη σε μια ευρύτερη στρατηγική για το περιβάλλον και τέλος αν δεν επαναπροσανατολίσουμε την ανάπτυξη της χώρας ώστε να γίνει συμβατή με τις πραγματικές φυσικές της δυνατότητες, κινδυνεύουμε να μας συμβεί ό,τι και το φετινό καλοκαίρι με τις φωτιές στα δάση: Να βρεθούμε σαν τις μωρές παρθένους ανέτοιμοι, απροετοίμαστοι και ανοργάνωτοι μπροστά στις μεγάλες αλλαγές που φέρνει η φύση.

Ο Γιάννης Α. Μυλόπουλος είναι καθηγητής της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ